ADHD
1 Wat is AD/HD?
AD/HD staat voor Attention Deficit Hyperactivity Disorders.
Mensen met AD/HD kunnen problemen hebben met aandacht en concentratie, kunnen impulsief zijn, kunnen hyperactief zijn en kunnen een gebrek aan tijdsbesef vertonen. We zullen deze begrippen kort toelichten.
11 Aandachtsproblemen of concentratieproblemen
Wanneer iemand met AD/HD last heeft van aandacht of concentratieproblemen, betekent het dat hij last heeft van vergeetachtigheid. Hij heeft eveneens moeite met details en hij is snel afgeleid door andere dingen. Iemand met AD/HD wil ook altijd van alles tegelijk doen.
12 Impulsiviteit
Wanneer iemand met AD/HD impulsief handelt, betekent het dat hij meteen dingen wil doen, zonder hierover na te denken. Hij zal ook snel dingen ‘er uit flappen’. Hij zal snel relaties aangaan en deze ook vervolgens weer snel verbreken.
13 Alle Dagen Heel Druk
Iemand met AD/HD die hyperactief is, heeft altijd een gevoel van onrust in zijn lijf. Hij zal niet stil kunnen zitten, wil steeds opstaan en rondwandelen. Als hij niet opstaat en rondwandelt, friemelt hij met de handen of met een voorwerp óf tikt hij met de voeten. Hij zal ook blijven doorpraten zonder te beseffen wanneer te stoppen. Iemand met AD/HD die hyperactief is, is en blijft gespannen en kan moeilijk tot rust komen.
Niet iedereen met concentratieproblemen is hyperactief of druk. In dat geval spreek men van ADD (Attention Deficit Disorder). ADHD is de bekendste vorm van ADD. In alle volledigheid spreken we van AD/HD.
14 Tijdsbeleving
Iemand die moeite heeft met de beleving van tijd, komt vaak te laat. Hij heeft ook het gevoel dat alles tegelijkertijd gebeurt. Zo iemand kan moeilijk prioriteiten stellen en maakt vaak een verkeerde inschatting van de tijd die hij ergens voor nodig denkt te hebben.
15 AD/HD en behandeling
Een belangrijk aandachtspunt is dat de persoon de eigen beperkingen leert aanvaarden en zijn gedrag en zelfbeeld in functie van een haalbaar toekomstperspectief aanpast. Medicatie (bijvoorbeeld relatine of concerta) is en blijft voorlopig de meest efficiënte manier om de symptomen van AD/HD te onderdrukken:
• Het “wazige” gevoel verdwijnt;
• Men kan zich langer concentreren;
• Men kan aandachtiger lezen;
• Men is minder snel afgeleid;
• Men is beter in staat om na een onderbreking het werk weer te hervatten;
• Men kan beter nadenken over elementen alvorens een beslissing te nemen;
• Men is geestelijk minder moe;
• Men heeft meer energie, vooral later op de dag;
• Men vergeet minder;
• Men is rustiger;
• Men is minder impulsief en prikkelbaar.
Zeventig tot tachtig procent van de AD/HD’ers is goed geholpen met medicijnen. Maar medicijnen alleen volstaan niet. Ze vormen slechts een onderdeel van een veel ruimer zorgtraject.
Medicijnen kunnen maar moeten niet altijd gebruikt worden!
16 Maar……
Met één of meer aanpassingen is een groot deel van de bovenstaande problematiek op te lossen. Het begint veelal bij een prikkelarme omgeving. Daarnaast zijn ‘orde, rust en regelmaat’ sleutelwoorden voor iemand met AD/HD.
Tenslotte kan iemand met AD/HD het beste functioneren wanneer hij korte en duidelijke instructies krijgt en wanneer de opdrachten overzichtelijk en duidelijk zijn.
17 Wist je dat…
• AD/HD grotendeels erfelijk bepaald is? De erfelijkheidscoëfficient wordt momenteel op 70 tot 90% geschat. Het is dan niet verwonderlijk dat AD/HD in de familie zit.
• Janis Joplin, Vincent Van Gogh, John F Kennedy, Isaac Newton, Graham Bell, Jules Verne en Pablo Picasso stuk voor stuk AD/HD-ers zijn? Volwassenen met AD/HD blijken soms uitstekende crisismanagers en getalenteerde artiesten.
2 AD/HD en de betekenis ervan voor het uitvoeren van een job
Het hebben van AD/HD heeft gevolgen voor de uitvoering van een job. Hieronder is een indeling gemaakt van de activiteiten die behoren tot de normale werksituatie.
• Persoonlijk functioneren
• Communiceren
• Sociaal Functioneren
• Uitvoeren van taken
• Werken op bepaalde tijden
• Mobiliteit
Bij iedere activiteit geven we onderdelen van de werksituatie aan die voor een persoon met AD/HD relevant zijn in relatie tot de gevolgen van de beperking voor de werksituatie. Waar dat mogelijk is, geven we oplossingen die door anderen worden gebruikt en die daarmee ook wellicht voor de werkgever interessant kunnen zijn.
21 Persoonlijk functioneren
Het persoonlijk functioneren heeft in relatie tot de werksituatie voornamelijk betrekking op:
• Concentratie en aandacht;
• Herinneren;
• Inzicht;
• Tempo;
• Taakuitvoering;
• Zelfstandigheid en zelfredzaamheid;
Op de werkvloer
Mensen met AD/HD hebben vaak moeite om lang achter elkaar geconcentreerd bezig te zijn. Daarnaast hebben ze moeite om de aandacht te concentreren op maar één ding, ze worden heel gemakkelijk afgeleid. Bij het werken aan specifiek één taak, zal dit dus problemen opleveren. In de andere situaties, wanneer aan verschillende taken tegelijk mag worden gewerkt, bestaan er in principe geen problemen.
Met herinneren, inzicht en tempo heeft iemand met AD/HD geen probleem. Het tempo kan juist hoger liggen dan gemiddeld. De taakuitvoering kan gekenmerkt worden door snel switchen van taak naar taak. Gedreven door enthousiasme voor een nieuwe uitdaging, zullen deze eerder worden opgepakt dan dat eerdere uitdagingen worden afgerond. Hiervoor bestaan oplossingen zoals de ‘opdelingstruc’.
DE OPDELINGSTRUC
Bij deze methode wordt een grote taak opgedeeld in kleine delen met ieder een eigen deadline. Deadlines zijn namelijk voor mensen met ADHD ideale mechanismen, ze helpen om zich te concentreren. Zo kunnen toch grote opdrachten snel en efficiënt uitgevoerd worden.
Een ander voorbeeld is de MEMO-truc.
DE MEMOTRUC
MEMO staat voor “Maar Één Maal Oppakken”. Wanneer iemand met ADHD een taak krijgt, moet hij zichzelf verplichten om er meteen iets mee te doen en hij mag de taak nooit op een stapeltje ‘nog te doen’ leggen. Iemand met ADHD raakt uiteindelijk het overzicht van het geheel kwijt en dat moet worden voorkomen.
Een ander probleem doet zich voor wanneer taken als té eenvoudig worden beschouwd door de persoon met AD/HD. Hij moet hier in principe zelf mee leren omgaan en accepteren dat sommige dingen gemakkelijk zijn en hij dus geen ‘kick’ krijgt van deze handelingen. Een leidinggevende kan deze situatie voorkomen door te zorgen voor voldoende moeilijke en uitdagende opdrachten.
Uit de praktijk blijkt dat iemand met AD/HD het beste functioneert met een prikkelrijk takenpakket. In principe zijn er dus veel mensen met AD/HD die zich perfect thuis voelen in een stresserende werkomgeving… want hoe meer prikkels hoe liever. Dit wil niet zeggen dat ze altijd beter functioneren in die prikkelrijke werkomgeving. Veel prikkels zullen er immers voor zorgen dat de AD/HD’er snel afgeleid zal worden en eventueel zijn taak niet naar behoren zal invullen. Een werkomgeving met zo weinig mogelijk prikkels van buitenaf, is ideaal.
Eén taak uitvoeren blijft lastig maar met de afwezigheid van prikkels van buitenaf, gaat het toch beter.
Iemand met AD/HD heeft ondersteuning nodig op het gebied van zelfstandigheid in die zin dat hij moeite heeft met het stellen van prioriteiten. Beslissen over de volgorde van taken zal hij moeilijk zelf kunnen nemen. De leidinggevende kan, in overleg met de werknemer, structuur aanbrengen door een planning te maken. Dit is een zeer belangrijke houvast voor mensen met AD/HD, ondanks dat ze liever geen structuur hebben. Een leidinggevende die hierin stimulerend maar niet dwingend optreedt is een noodzakelijkheid. Het zelfstandig functioneren staat hierdoor onder druk.
Qua zelfredzaamheid is er geen enkel probleem.
22 Communiceren
Het communiceren in brede zin heeft in relatie tot de werksituatie betrekking op de volgende aspecten:
• Zien, horen en spreken
• Lezen en schrijven
• Samenwerken met collega’s aan werktaken
• Overleg voeren met één collega of in groepsverband
• Deelnemen aan bijeenkomsten
Ook het begrijpen van boodschappen en symbolen en het begrijpen en toepassen van gebruiksaanwijzingen en werkaanduidingen valt hieronder, dit zijn ook vormen van communicatie.
Op de werkvloer
Zien, horen en spreken vormen evenals lezen en schrijven normaal geen enkel probleem.
Er zijn verschillende redenen waarom iemand met AD/HD mogelijk problemen kan hebben in de samenwerking met collega’s aan werktaken en het overleg voeren met één collega of in groepsverband.
Als eerste noemen we de eerder beschreven neiging om van taken te wisselen en moeilijk geconcentreerd aan één taak te kunnen werken. Wanneer de persoon met AD/HD samen met collega’s werkt aan de totstandkoming van een bepaald eindproduct is het voorstelbaar dat collega’s af en toe hun hart vasthouden of ‘het deel’ van de werknemer met AD/HD wel op tijd klaar is. Het is daarom van essentieel belang dat een leidinggevende of iemand anders de persoon met AD/HD tijdig helpt herinneren om de afgesproken taken op tijd afkrijgen.
Iemand met AD/HD kan zijn eigen gevoelens uitstekend uiten, daar zit het probleem niet in. Wél zit er een probleem in het uiten van de eigen gevoelens in overeenstemming met de sociale context van dat moment. Mensen met AD/HD zijn namelijk sterk geneigd om te zeggen wat in het hoofd omgaat, zonder zich hiervan de noodzakelijke timing of gevolgen te realiseren. Alhoewel dit kan worden gezien als een uiting van enthousiasme en ongeremdheid kunnen collega’s, leidinggevenden of anderen nogal eens geraakt worden door deze uitbundigheid en uitgelatenheid.
Hoewel er ruimte moet zijn voor een werknemer met AD/HD om zich te uiten, is het toch van belang dat deze persoon leert om op een voor collega’s en leidinggevende aanvaardbare wijze met zijn emoties en gevoelens om te gaan. Een leidinggevende, een coach of bijvoorbeeld gewoon een collega kunnen hierbij ondersteunen door hem te wijzen op ongewenste uitingen of ongewenst gedrag.
Een derde aspect betreft het snel afgeleid zijn bij een gesprek of een werkoverleg. Mensen met AD/HD zijn snel afgeleid en hebben de neiging af te haken of weg te dromen tijdens een conversatie. Het heeft geen zin om te verwachten dat het wegdromen niet zal optreden. Maak daarom als collega of leidinggevende de conversatie niet te lang en wees kort en helder over de bedoeling. Geef, indien relevant, korte en duidelijke instructies. Staar niet verbaasd als een werknemer met AD/HD tijdens een gesprek opeens komt met een briljant idee. Mensen met AD/HD hebben doordat zij zoveel prikkels ontvangen, meestal een creatieve en associatieve geest. Rem hen daar niet in, wellicht komt er iets waar men ‘al jaren op zat te wachten’.
Tenslotte betreft een vierde aspect de wijze waarop de persoon met AD/HD ‘aan het werk’ kan zijn. Een werknemer met AD/HD heeft vaak en gevoel van onrust in zijn lijf, hij is vaak gespannen, komt moeilijk tot rust en straalt dit ook uit door niet stil te zitten, altijd te willen opstaan en rondwandelen, friemelen met de handen, tikken met een voorwerp of met de voeten. Het zijn echter gedragingen waaraan collega’s die samen in dezelfde ruimte werken, sterk moeten wennen. Het is moeilijk te veranderen, collega’s zullen er aan moeten wennen. Als dit niet mogelijk is, dient te worden overwogen om aparte werkruimtes te creëren.
23 Sociaal Functioneren
Het sociaal functioneren heeft in relatie tot de werksituatie betrekking op de volgende aspecten:
• Omgaan met collega’s en leidinggevenden
• Omgaan met klanten
• Sociale omgang tijdens of rondom het werk
(zoals een personeelsfeestje, bedrijfsuitstap,….)
Op de werkvloer
In de sociale omgang met collega’s speelt de AD/HD van de werknemer in principe geen rol. Toch kan het hebben van bovengenoemde eigenschappen in persoonlijk functioneren en communicatie ergernis opwekken bij collega’s. Er kunnen collega’s zijn die weinig begrip hebben voor de persoon met AD/HD. Ze reageren misschien soms ongeduldig of geïrriteerd. Het is een taak van zowel de werknemer met AD/HD zelf als de werkgevers om deze andere collega’s aan te spreken en tot een oplossing te komen. De betreffende werknemer heeft er niet voor gekozen om AD/HD te hebben.
24 Uitvoeren van taken
AD/HD heeft geen invloed op werkzaamheden zoals, tillen, heffen, staan, telefoneren, pc-gebruik of bediening van allerlei toestellen.
25 Werken op bepaalde tijden
De werknemer met AD/HD heeft geen beperkingen omwille van AD/HD wat betreft het aantal uren werken op een dag.
26 Mobiliteit
De werknemer met AD/HD heeft geen beperkingen omwille van AD/HD wat betreft mobiliteit.
3 Andere tips
31 Hulpmiddelen
Hulpmiddelen en technologie zijn van belang voor mensen met AD/HD. Dit wil niet zeggen dat mensen met AD/HD grootverbruikers van hulpmiddelen zijn. Doorgaans gaan verstrekte hulpmiddelen jaren mee. Normaal gesproken zou de VDAB vanaf juli 2008 beslissen over de vergoeding van alle hulpmiddelen die noodzakelijk zijn in het kader van het werk. Dan zal er beslist worden of dit ook zo zal zijn voor personen met AD/HD.
Hier enkele voorbeelden van hulpmiddelen speciaal voor een werknemer met AD/HD.
• Agenda
Agenda waarbij de indeling zodanig is, dat de werknemer één pagina kan gebruiken om alle afspraken op één dag te noteren.
• Weekbord
Een weekbord, waarin de werkzaamheden voor de komende week kunnen worden gepland, met de mogelijkheid ‘af/ mee bezig /nog niet af’. Dit geeft zowel de werknemer, de collega’s en de leidinggevende een overzicht van hoe het staat met de werkzaamheden van de werknemer met AD/HD.
32 Werkomgeving
Een werknemer met AD/HD functioneert in vrijwel alle gevallen het beste in een prikkelrijke omgeving. Mensen met AD/HD zijn constant op zoek naar prikkels (auditief, visueel,…). Hoe meer prikkels, hoe beter ze zich voelen. Dit wil niet zeggen dat ze altijd beter functioneren in die prikkelrijke omgeving. Veel prikkels zorgen er immers voor dat de persoon snel afgeleid zal worden. De uitdaging is, zorgen dat er veel prikkels zijn, die gericht zijn op de uitvoering van de taak. Prikkels niet gericht op de taakuitvoering (onverwachte geluiden, bewegende beelden,…) kunnen best zoveel mogelijk vermeden worden. Daarom is een prikkelarme werkruimte wel gewenst.
De werkplek dient overzichtelijk te zijn ingericht. Alles waarmee de werknemer werkt, heeft een duidelijke plek en er liggen geen overbodige materialen of spullen op de werkplek.